maandag 31 december 2012


Door: Carina van der Ham en Harro van Aalderen

Voor algemene begraafplaats Het Lentfert van gemeente Rijssen - Holten bedachten en maakten we een verdiepend uitbreidingsvoorstel. 
Namens Het Instituut hebben we gedurende drie maanden onderzoek gedaan naar begraven in het algemeen en begraven in Rijssen binnen de context van de uitbreidingsplek en haar omgeving.
Dit heeft een denkmodel opgeleverd ondersteund door maquettes, tekeningen, een logo en begeleidende teksten. 
Op 13 december 2012 heeft de eindpresentatie  die we 'Het Lentfert identiek' noemden, plaatsgevonden voor de gemeente en betrokkenen.
In het voorjaar van 2013 zal er een publicatie verschijnen.


Voor meer informatie zie:











zaterdag 3 november 2012


Hier kan het je overkomen dat
de bomen in de wind
een gepaste
wave voor je uitvoeren.

vrijdag 21 september 2012

over de imker en zijn bijen - imkerpedia.nl

Over het idee om bijen te houden op de begraafplaats. Op imkerpedia.nl kwam ik onderstaande tekst tegen. 
De afbeelding is van een andere website. De vorm van de korf doet me denken aan de structuur voor de uitbreiding van de begraafplaats als je het 90 graden draait.

Carina


Oude gebruiken en gewoontes bij het overlijden van een imker zijn o.a omschreven in het boek "Volksleven in 't oude Drenthe".
Het overlijden werd ook aan de bijen, korf voor korf aangezegd, en in een imker roman Soet-heem staat geschreven ;
Zijn vrouw heeft eerst zijn kleren bij de stal gelegd opdat de bijen hun baas niet gaan zoeken en de weg naar hun korf verliezen.
Als zich een opvolger aandient, gaan de vrouw en de opvolger de korven langs en schilderen een zwarte rouwband om de top van elke korf en dan spreekt de vrouw:

"Bijtjes, lieve bijtjes, de baas is heengegaan".

Als oude Germaanse traditie van rouw aanzeggen door de erfgenaam. Wanneer de imker sterft, dan moet dit voor zonsopgang van de volgende morgen aan de bijen verteld worden, want anders zullen de bijen ophouden te werken, ze zullen gaan kwijnen en sterven.

Onze verre voorvaderen geloofden dat hun zielen zich in de gedaante van bijen haar toevlucht zochten in de bijenstal.
Zie ook :Oud Achterhoeksch boeren leven, 1927

'Immen,immen, uw heer is dood! Verlaat mij niet in mijnen nood! Ik wil u zijn wat hij u was, haal dan voor mij honing en was!

De baos is dood...!
Traditie, oude plicht, bijen, zijn grote liefde heeft hij stil verlaten op zijn wang een traan. Stil geween. In het vlieggat ben ik gaan zeggen: Bijen, uw meester is heen.

Bietjes waakt, want de Meester vertrekt...!


Naar aanleiding van het overlijden in 2002 van Dick Vunderink (Voorzitter VBBN en stimulator achter Bee at Home) is het volgende gedicht geschreven:
ZEG ..,AAN DE BIJEN VAN DICK
De baas is niet meer; hij leeft niet meer, bijen!
Vertel dit droef nieuws aan bloemen in weien.
Vertel dit droef nieuws aan hen die hem kenden.
Hij is niet meer bijen.., die jullie verwende.

De baas is niet meer; hij leeft niet meer, bijen!
In rust van de nacht, kwam z’n ziel tot bevrijen.
Zijn adem blies zacht, geen kijker verzint
Zo vredig het einde.., van hem die je mint.

De baas is niet meer; hij leeft niet meer, bijen!
De winter komt aan.. en kou doet je lijen.
Je voedsel kan schaars zijn.., denk ik, onbekende
Hij is niet meer bijen.., die jullie verwende

De baas is niet meer; hij leeft niet meer bijen!
Hoe vaak toch zat hij -al rokende-, bij je
Bezag jullie snelheid, van vlucht onbekende
Hij is niet meer bijen.., die jullie verwende

De baas is niet meer; hij leeft niet meer, bijen!
Wind rond de korven; bries .. trilt de zijen
En klept straks de doodsklok.., stemt af je zoemklanken,
Zet in dan je korflied.. Dick zal je bedanken!
(Fr.)

eerste ideeen over begraven en begraafplaats rijssen


Begraven: algemeen en over eeuwige grafrust

Grafrust betekent dat je nooit aan de stoffelijke resten mag komen en dat je ze niet mag verplaatsen. Het storen van grafrust is op zichzelf niet verboden. Het is alleen verboden als dit onrechtmatig gebeurt. Dat is, volgens het Wetboek van Strafrecht, grafschennis.
Het doel van de handeling is erg bepalend voor de vraag of iets strafbaar is.
In Nederland bestaat een wettelijke grafrust van 10 jaar.
Het dieper begraven van stoffelijke overschotten heet schudden.
Eeuwige grafrust is wanneer een graf voor onbepaalde tijd word uitgegeven. Een graf met eeuwige grafrust zal nooit worden geruimd. Vooral vroeger was het gebruikelijk om een graf te huren voor de eeuwigheid. Vandaar dat veel begraafplaatsen een oud gedeelte kennen met hele oude graven.
Maar ook nu zijn er nog begraafplaatsen die graven beschikbaar stellen met eeuwige grafrust.
Vanwege wettelijke grafrust worden grafrechten altijd voor minimaal 10 jaar uitgegeven. Niet ieder graf wordt geruimd wanneer de grafrechten verlopen zijn.
Een graf ruimen gaat als volgt: bij het graven worden menselijke resten gevonden. De resten worden verzameld en in een gemeenschappelijk graf opnieuw begraven of ze worden gecremeerd.
In plaats van ruimen van een graf, het graf schudden: dan worden de menselijke resten die men vindt meer naar onderen begraven waardoor boven in het graf ruimte vrij komt voor een nieuwe begraving.

In de Nederlandse wetgeving lijk het accent te liggen op de eigen, individuele verantwoordelijkheid, terwijl het begraven, de duur en de garantie van grafrust in veel andere landen als een collectieve verantwoordelijkheid wordt beschouwd.
In Nederland is door de scheiding tussen kerk en staat de mogelijkeid voor religieuze groeperingen om zelf begraafplaatsen op te richten en te beheren. Ze kunnen op deze eigen begraafplaatsen de graven in stand houden zo lang als maar wenselijk is.                                                    

Bevindingen in de periode voor de startbijeenkomst

·       Eeuwige grafrust en de verplichting voor nabestaanden, nu en later.
·       Eeuwige grafrust en de idee om altijd op een plek familie te kunnen vinden (troost te vinden een plek om rouw te verwerken?).

Waarom willen mensen op begraafplaats ’t Lentfert in Rijssen worden begraven?

Adriaan van Dis bij Zomergasten over begraven worden in Bergen aan Zee:
-    Ik heb een graf gekocht. Dat heb ik al geregeld.
Heb jij een graf gekocht?
-    Ja, dat vond ik wel leuk. In Bergen, ja. Om de cirkel rond te maken. Begraven worden waar je geboren bent. Dat is een soort … een soort vorm van beleggen. Een aandeel in de grond.
Tenminste één (…)
-    Ja, en ook voor andere mensen: waar bergen we die vent op? Hup in een kuil in Bergen.
In Bergen…
Bij de duinen
Bij de duinen?
-    Nou nee, in de drassige grond van Bergen. Net niet in de Vinex-wijk. Dus dat is al heel wat. The more you think of dying. The better you will live.

Welke grond heb je in Rijssen? Hoe zou je de grond in Rijssen kunnen omschrijven? Over de omgeving: het Hollands Schwarzwald, Het Witte Zand.
Eeuwige grafrust doet een beroep op de omgeving: het breidt zich steeds maar uit en de begraafplaats beweegt zich als een levend (!) mechanisme door het landschap. Voor de uitbreiding: kenmerken uit de omgeving hoe werd daar vroeger mee om gegaan?
Wat is de herinnering aan Rijssen die je wilt koesteren en misschien wilt delen met nabestaanden of gewoon de mensen die jaren, decennia, eeuwen later je graf passeren?

De omgeving van Rijssen:
-    Landgoed:
-    Hoogteverschillen op de begraafplaats zelf en in het omringende landschap.
-    Holle weg
-    De bosrand die als het ware een kamer maakt van het deel dat de uitbreiding van de begraafplaats vormt.
-    Op oude kaarten: de kamers die vanaf het landgoed in verbinding staan met de begraafplaats en waarop te zien is dat de uitbreiding de laatste kamer van de reeks (schakels) is.
-     
Van de websites sterfgeval.nl en uitvaart.nl (uitvaart tv)
Door W.G.H.M van der Putten

Om graven eeuwigdurend te kopen, dat is iets wat in Nederland bijna niet kan. Nederland telt ruim 300.000 begraafplaatsen, maar er is maar een handjevol waar je graven nog echt voor onbepaalde tijd (of in de volksmond eeuwigdurend) kunt krijgen.
Maar er zijn oplossingen voor. Er is een stichting die zich bezighoudt met het beheer en in standhouden van graven voor onbepaalde tijd: Stichting Grafzorg Nederland.
Wanneer een rechthebbende komt te overlijden moeten de grafrechten binnen 1 jaar worden overgeschreven, anders vervallen ze en in aan de gemeente het recht om het graf alsnog te ruimen. Grafrechten op naam van de stichting zijn blijvend, omdat de stichting niet zal overlijden.
In 1991 is er een wetgeving gekomen met betrekking tot eeuwige grafrust en het onderhoud van een graf. Als het graf kennelijk wordt verwaarloosd dan kunnen de rechten ook vervallen worden verklaard. De stichting verzorgt het graf ook.

Dus een eeuwig durend graf hebben, betekent niet dat het zonder meer blijft bestaan.

Ook van deze website:
Als het werkelijk om graven voor onbepaalde tijd gaat, in de zin van eeuwigdurend dat is meestal vastgelegd dat de graven niet mogen worden geruimd:
1.  zolang de begraafplaats bestaat,
2.  of tot het moment dat de begraafplaats gesloten wordt. Een gesloten begraafplaats is een begraafplaats waar niet meer opnieuw begraven mag worden, maar die op zich gewoon blijft bestaan.                 

Vraag:
Mag ik uit bovenstaande concluderen dat voor eeuwige grafrust het noodzakelijk is dat een begraafplaats begraafplaats blijft? Of is het toch mogelijk om het in de tijd om te vormen tot een park (op voorwaarde dat er niet gegraven wordt)? En, moeten grafstenen blijven staan? Is het in strijd met de wet uit 1991 dat de graven langzaamaan worden overwoekerd wanneer de begraafplaats niet meer een begraafplaats is, maar een park?
Of gaat het er enkel om dat de stoffelijke overschotten, de menselijke resten met rust worden gelaten in de grond?

Cremeren is niet geliefd in deze omgeving. Vanuit de christelijk geloofsovertuiging betekent eeuwigdurende grafrecht het geloof in “de opstandig op de laatste dag”.

Van de website Holyhome.nl                              
Jongeren denken er vaker over om zich te laten cremeren. De keuze komt voort uit praktische overwegingen.
In de bijbel wordt (lijk) verbranding bijna altijd in verband gebracht met straffen van God, onheil en oordeel.
In 1 Korinthiërs 15:35-38 wordt de symboliek van het begraven uitgelegd: ‘zaaien in vergankelijkheid, maaien in onvergankelijkheid.’

Het lichaam gezien als tempel van de Heilige geest, dus niet verbranden, want dat is de vernietiging ervan.

Zowel begraven als cremeren heeft een probleem (volgens de schrijver van de tekst op deze site):
Begraven: wat blijft van het lichaam over. En wat moet overblijven om deel te kunnen nemen aan de opstanding?
Cremeren: cremeren is het eigenhandig ingrijpen in ‘tot stof zult gij wederkeren’. Is dat wel toegestaan?                                      

Startbijeenkomst op 5 september 2012
Met: Jeroen Korenromp (ontwerper van de uitbreiding), Johan Nijzink (beheerder van de begraafplaats), Johan Wagenaar, Sarah van den Berg, Gert van Klinken (kerkhistoricus met een grote interesse voor de Westerse begraaftraditie), Bram Breedveld (landschapsarchitect Bureau Landlab), Harro van Aalderen (beeldend kunstenaar), Gijs van Lenthe (beeldend kunstenaar), Carina van der Ham (beeldend kunstenaar).

Begraafplaats ’t Lenfert. Het nieuwe deel in vorm als in sfeer een kopie of voortzetting van het bestaande deel dat eind jaren ’50 van de vorige eeuw is ontworpen door Copijn. Bomen van verschillende grootte benadrukken de lanen. Door de beplanting (Prunus en schijnhulst) is er nog maar weinig zicht op het omringende landschap.

Vraag:
Waarom is de begraafplaats naar binnen gekeerd?

Interviews
Wat betekent het dorp Rijssen en het omringende landschap voor de mensen die hier begraven willen worden?

Wat zijn voor u memorabele plekken? En waarom?

De dynamiek in de aanwezige beplanting is troostend: het afsterven in het najaar, het weer opbloeien in het voorjaar.

Hetzelfde geldt voor de binding met de omgeving door bijvoorbeeld zichtlijnen die tot buiten de begraafplaats reiken. Troost wordt hieruit gehaald door het individu te verbinden als een onderdeel van een groter geheel. Iets waaraan we op den duur allemaal aan moeten geloven. Hierop wordt geen uitzondering gemaakt. Des te schrijnender is het wanneer de begrafenis veel elan en rijkdom kent. Het einde, het begraven worden, is voor iedereen gelijk.

De weg die tussen het ouden deel en de uitbreiding in ligt daar mag men 60km/uur rijden. Bij de uitbreiding van het nieuwe deel is voor de veiligheid (oversteken) een drempel + parkeervakken bedacht.        

Ideeën naar aanleiding van de startbijeenkomst
De uitbreiding is in vorm terug te vinden op een oude kaart uit 1850. Hierop is het de laatste kamer van een reeks kamers die geschakeld in het gebied liggen. Het dorp Rijssen ligt hier vandaan, dichterbij de Regge in het lager gelegen deel van het gebied. Tussen de kamers en het dorp liggen de essen waarop landbouw plaatsvond. Tussen de essen en het bos (nu Hollands Schwarzwald) liggen de kamers. De weg die er doorheen loopt is het Schapendijkje. Het doet vermoeden dat in de kamers de dieren graasden en werden beschermd of dat het gebied dat begraasd werd overzichtelijk werd gehouden. Nu ligt de ingang van de bestaande begraafplaats aan het schapendijkje.
Voor de invulling van het nieuwe deel lijkt het me een goed idee om de nadruk te leggen op deze oude kamer en hoe dit in het gebied ligt (lager gelegen Rijssen en hoger gelegen bos). Nu ligt daar tussenin bebouwing. Dat biedt de mogelijkheid gefaseerd over de begraafplaats te denken: vanaf het dorp cultuurlijk en naar het bos toe steeds natuurlijker. Dat heeft consequenties voor de inrichting als ook voor de rand. Aan de kant van de woningen zou een stevige (lage?) stenen rand de grens tussen begraafplaats en weg kunnen zijn. De stenige, stevige rand lost naar het bos toe op.

Zo gezien kan de uitbreiding begraafplaats een uitloper van zowel het natuurlijke als het cultuurlijke deel zijn. Nogmaals een overgang dus.

Voor de inrichting van de uitbreiding lijkt het me mooi wanneer de vorm van de kamer goed tot uitdrukking komt en dat het ontwerp zich, zoals een labyrintische vloer vooral in het vlak afspeelt.

Ik heb nagedacht over wat je niet zo snel op een begraafplaats zou vinden. En de titel van een boek trok mijn aandacht: De stilte van Neon. Neonverlichting is stil, elegant en kan op een subtiele manier de aandacht trekken. Nu is het nog een ‘wild’ idee, maar ik houd het graag in mijn achterhoofd.

De weg die het oude deel en de uitbreiding van elkaar scheidt is een holle weg. In het gebied van de begraafplaats en ook in het omringende gebied zijn (kleine) hoogteverschillen aan te wijzen. Minieme hoogteverschillen, door insnijdende paden of verhoogde grafbedden laten de bezoeker ondergeschikt zijn. Het bewegen over de begraafplaats krijgt iets meditatiefs.

Ik zie de uitbreiding van de begraafplaats graag benadrukt in de oude (landschappelijke) structuur. Zo krijgt iets ouds een nieuwe invulling. En het lijkt me een verrassing wanneer je vanuit het bos de begraafplaats kunt bewandelen. De begraafplaats als overgang van cultuur naar natuur, van moeten naar recreëren, maar natuurlijk ook van leven naar dood. De begraafplaats zie ik als een knooppunt of een overgangsfase waarin je denkpatroon anders wordt. Een werkelijke en een onwerkelijke plek in één. Zoals vroeger de begraafplaats een park kon zijn waar men zich kon bezinnen, maar ook waar men iets hoopte te vinden m.b.t. het leven.

Carina van der Ham

donderdag 13 september 2012

Gedachten rond de uitbreiding begraafplaats Rijssen-Holten.


  Ik voel sterk de neiging om voor de nieuwe uitbreiding terug te gaan naar een oorspronkelijkheid waar ruimte voor de innerlijke beleving van het individu natuurlijk voortvloeit uit de visuele en fysieke indruk van de omgeving. Los van tradities en gewoonten van hoe om te gaan met begraven een basis aanleggen die de persoonlijke beleving voedt en wellicht ‘stuurt’ door de overkoepelende indruk, om zo zo dicht mogelijk bij de kern te komen en te kunnen verblijven.

Er wordt veel gewandeld in de omgeving, er komt een pad vanaf de begraafplaats het bos in. Er is dus eigenlijk een heel duidelijk begin; daar waar je het oude deel binnenkomt, vanuit de stad, de bebouwing, welke vervolgens overloopt in het komende nieuwe deel wat dan vervolgens uitloopt in de natuur. Het lijkt me mooi dit verloop te handhaven en uit te spelen.   
Ook de weg die ertussendoor loopt zou dan als plek betekenis kunnen krijgen in de zin van: dat ondanks alle orde er ook (in ieder geval voor ons gevoel) toeval is, of iets wat we niet gepland of voorzien hadden toch ook altijd aanwezig is. Dat er dingen buiten ons omgaan die we niet in de hand kunnen hebben.
Hoe zou de weg betrokken kunnen worden bij de begraafplaats?


-lopen: de natuurlijke manier van voortbewegen van de mens.
Hoe kunnen we het lopen, en daarmee het aanwezig en levend zijn, benadrukken of tot diepere ervaring laten worden zodat zowel leven als dood duidelijker beseft wordt?
Hoogte verschillen en natuurlijkere vorming van paden?
Misschien hoeven niet alle paden in dienst van begraaf-plekken te staan maar kunnen ze ook puur het wandelen dienen?

Bij het woord grafrust moest ik ook sterk denken aan ‘tuin’. Daar waar rust heerst en gelijkwaardigheid ervaren wordt.
De tuin/natuur als begin van de gedachte in plaats van de (dode)mensen in die tuin.
Zouden we het ontwerp vanuit een tuin kunnen denken in plaats dat we van een begraafplaats uit gaan?
Eerst de context scheppen waarbinnen gefunctioneerd kan worden, dan de activiteit de ruimte geven.
De tuin als logische context van tijd en ruimte, de matrix waar Gert van Klinken al naar verwees, om zodoende vanuit een organisch geheel begraafplekken en mensen daar als vanzelfsprekend in op te laten gaan.

-Water: als uitgangspunt en verspreidde plekaanduiding:
De vijver staat al ‘vast’ als nieuw onderdeel, hoe kunnen we water op een diepere en speelsere manier in het ontwerp tot z’n recht laten komen?
Intrinsieke waarde en symbolische waarde van water duiden en omschrijven om het met reden in het ontwerp te kunnen gebruiken.

-Mos: Het lijkt me mooi om deze tijdloze, of juist sterk tijd in zich dragende, begroeiing te gebruiken om de neiging de tijd of constante herhaling of voortzetting van leven, de ruimte te geven, in plaats van  dat hardnekkig te willen verwijderen, niet toe te laten, om te willen vormen of te negeren.
Het zou mooi zijn als er plekken juist overgroeid kunnen raken en dat je dat dan ook zo ziet en ervaart; dat dat gebeurd.     

(Er is in Rijssen(!) een hoveniers bedrijf dat zich gespecialiseerd heeft in het aanleggen van mos in tuinen. Als een van de enigen in Nederland hebben ze hier ervaring in opgebouwd).

Zou de nieuwe uitbreiding een plek kunnen worden die zo uitnodigend wordt dat mensen er graag verblijven?
Kan het een plek worden waar, in de omgeving die bekend staat om z’n wandel en fietsgelegenheid, er ook altijd even bij de begraafplaats wordt langsgegaan?

Ik denk dat de letterlijke plek waar een geliefd persoon ligt met z’n grafsteen niet uitnodigend is om herinneringen toe te laten maar daar in feite wel de geschikte plek voor is, hij of zij ligt daar immers. Het is denk ik teveel gevraagd om dat van de grafsteen en haar teksten of de letterlijke begraaf-plek te verwachten.
De omgeving zou die complexe taak wel kunnen dragen denk ik. Dat is uiteindelijk de grote context waar ‘de mens’ in leeft (leefde). Hoe kunnen we dat de ruimte bieden, aanwakkeren?

Harro van Aalderen 

woensdag 29 augustus 2012

Foto's begraafplaats van 08.04.2012














Dit is de tijdelijke blog rond het uitbreidingsvoorstel van Het Instituut voor 
de begraafplaats Rijssen-Holten.

Periode: 5 september t/m 14 december

Deelnemers:
Carina van der Ham
Harro van Aalderen
Gijs van Lenthe